Đề tài Đánh giá giá trị giải trí và giá trị phi sử dụng của Vườn Quốc gia Ba Bể - Bắc Kạn

 MỤC LỤC 
MỞ ĐẦU...............................................................................................................................................1
CHƯƠNG I: LÝ THUYẾT VỀ ĐỊNH GIÁ GIÁ TRỊ GIẢI TRÍ VÀ GIÁ TRỊ PHI SỬ 
 DỤNG CỦA MỘT VƯỜN QUỐC GIA ................................................................................4
 1.1. Vườn Quốc gia và Tổng giá trị kinh tế của Vườn Quốc gia.....................................................................4
 1.1.1.Vườn Quốc gia và sự cần thiết đánh giá giá trị của VQG ...................................4
 1.1.2. Tổng giá trị kinh tế của0 một Vườn Quốc gia.......................................................6
 1.1.3. Phương pháp định giá giá trị của một VQG.......................................................10
 1.2. Phương pháp chi phí du lịch định giá giá trị giải trí của VQG ............................................................11
 1.2.1. Phương pháp chi phí du lịch (TCM - Travel Cost Method)..............................11
 1.2.2. Mô hình lý thuyết hàm chi phí du lịch..................................................................12
 1.2.3. Một số phương pháp tiếp cận chi phí du lịch......................................................14
 1.2.4. Tổng quan các nghiên cứu sử dụng phương pháp chi phí du lịch để đánh giá 
 giá trị cảnh quan...............................................................................................................19
 1.2.5. Một số ưu điểm hạn chế của phương pháp chi phí du lịch................................21
 1.3. Phương pháp định giá ngẫu nhiên trong định giá giá trị phi sử dụng........................................................22
 1.3.1. Phương pháp định giá ngẫu nhiên (Contingent Valuation Method - CVM)22
 1.3.2. Mô hình lý thuyết về định giá ngẫu nhiên ...........................................................24
 1.3.3. Các bước tiến hành định giá ngẫu nhiên ............................................................26
 1.3.4. Tổng quan các nghiên cứu sử dụng CVM đo lường giá trị phi sử dụng của 
 môi trường.........................................................................................................................28
 1.3.5. Một số ưu điểm và hạn chế của phương pháp định giá ngẫu nhiên ................31
CHƯƠNG II: TỔNG QUAN VỀ VƯỜN QUỐC GIA BA BỂ - BẮC KẠN ................................33
 2.1. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển VQG Ba Bể......................................................................................33
 2.2. Điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội......................................................................................................................35
 2.2.1. Điều kiện tự nhiên..................................................................................................35
 2.2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.......................................................................................37
 2.3. Giá trị cảnh quan và giá trị đa dạng sinh học của VQG Ba Bể ....................................................................39
 2.3.1. Giá trị cảnh quan văn hoá lịch sử........................................................................39
 2.3.2. Giá trị đa dạng sinh học........................................................................................41
 2.4. Hoạt động của Vườn Quốc gia Ba Bể...................................................................................................................45
 2.4.1. Hoạt động bảo tồn thiên nhiên và giáo dục môi trường....................................45
 2.4.2. Hoạt động du lịch...................................................................................................48
 2.4.3. Hoạt động kinh tế - xã hội của dân cư và tác động đến tài nguyên rừng50
 2.5. Những áp lực bảo tồn và những việc cần ưu tiên trong quản lý, bảo tồn.....................................52
 2.5.1. Mục tiêu đặt ra đối với công tác bảo tồn.............................................................52
 2.5.2. Các áp lực và thách thức đối với công tác bảo tồn............................................53 2.5.3. Các hoạt động cần ưu tiên trong công tác bảo tồn............................................55
CHƯƠNG III: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ GIẢI TRÍ VÀ GIÁ TRỊ PHI SỬ DỤNG VƯỜN QUỐC 
 GIA BA BỂ...............................................................................................................................57
 3.1. Bảng hỏi phỏng vấn và các đặc điểm xã hội của đối tượng phỏng vấn.......................................................57
 3.1.1. Bảng hỏi phỏng vấn...............................................................................................57
 3.1.2. Mẫu điều tra ...........................................................................................................58
 3.1.3. Một số đặc điểm kinh tế - xã hội của đối tượng phỏng vấn...............................59
 3.2. Sử dụng phương pháp chi phí du lịch theo vùng (ZTCM) đánh giá giá trị giải trí tại VQG Ba Bể...64
 3.2.1. Những giả thiết cơ bản..........................................................................................64
 3.2.2 Phân vùng khách du lịch........................................................................................65
 3.2.3. Xác định chi phí du lịch.........................................................................................69
 3.2.4. Hàm cầu giải trí .....................................................................................................76
 3.2.5. Đường cầu giải trí và giá trị cảnh quan du lịch của VQG Ba Bể ....................78
 3.3. Đánh giá giá trị phi sử dụng VQG Ba Bể bằng phương pháp CVM..........................................................79
 3.3.1. Mô hình đánh giá...................................................................................................79
 3.3.2.Thiết lập thị trường giả tưởng................................................................................80
 3.3.3. Thu nhận thông tin về mức sẵn lòng chi trả........................................................81
 3.3.4. Phân tích các yếu tố tác động đến sự bằng lòng chi trả....................................84
 3.3.5. Lượng giá giá trị phi sử dụng VQG Ba Bể..........................................................89
 3.4. Kết luận rút ra từ nghiên cứu và một số đề xuất...............................................................................................90
KẾT LUẬN ........................................................................................................................................94
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................95
PHỤ LỤC 1 ........................................................................................................................................97 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BV GIÁ TRỊ LƯU TRUYỀN
BỘ NN&PTNT BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
CVM PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH GIÁ NGẪU NHIÊN
DLST DU LỊCH SINH THÁI
ĐDSH ĐA DẠNG SINH HỌC
EV GIÁ TRỊ TỒN TẠI
NUV GIÁ TRỊ PHI SỬ DỤNG
OLS PHƯƠNG PHÁP BÌNH PHƯƠNG NHỎ NHẤT
TCM PHƯƠNG PHÁP CHI PHÍ DU LỊCH
TCTK TỔNG CỤC THỐNG KÊ
TEV TỔNG GIÁ TRỊ KINH TẾ CỦA MÔI TRƯỜNG
TNBQ THU NHẬP BÌNH QUÂN
UV GIÁ TRỊ SỬ DỤNG
VQG VƯỜN QUỐC GIA
WTA BẰNG LÒNG CHẤP NHẬN
WTP BẰNG LÒNG CHI TRẢ DANH MỤC BẢNG BIỂU
 TÊN BẢNG TRANG
Bảng 1.1: Giá trị tồn tại và giá trị để lại của một số VQG 29
Bảng 2.1: Thu nhập của dân cư vùng hồ Ba Bể 37
Bảng 2.2: So sánh tài nguyên thú rừng một số VQG 45
Bảng 2.3: Số lượng khách du lịch đến Ba Bể từ 2003 đến 2005 49
Bảng 3.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội của du khách trong nước 59
Bảng 3.2: Đặc điểm kinh tế xã hội của du khách nước ngoài 61
Bảng 3.3 : Số du khách trong mỗi nhóm 62
Bảng 3.4: Đánh giá chất lượng môi trường của du khách 64
Bảng 3.5: Tỷ lệ du khách theo vùng xuất phát 68
Bảng 3.6: Phương tiện du khách sử dụng đến VQG 70
Bảng 3.7: Chi phí đi lại của du khách 71
Bảng 3.8: Chi phí thời gian của du khách 73
Bảng 3.9: Chi phí ăn ở của du khách tại Ba Bể 75
Bảng 3.10: Tổng hợp chi phí của du khách theo các vùng 76
Bảng 3.11: Lợi ích giải trí của du khách từ các vùng đến Ba Bể 79
Bảng 3.12: Tỷ lệ du khách sẵn sàng chi trả cho bảo tồn 82
Bảng 3.13: Mục đích chi trả của du khách 82
Bảng 3.14: Mức chi trả trung bình cho bảo tồn 83
Bảng 3.15: Mô tả các biến trong mô hình 84
Bảng 3.16: Kết quả ước lượng 85
Bảng 3.17: Kiểm định mô hình 86
Bảng 3.18: Tổng mức sẵn lòng chi trả 90 DANH MỤC HÌNH VẼ
 TÊN HÌNH TRANG
Hình 1.1: Tổng giá trị kinh tế của môi trường 11
Hình 1.2: Đường cầu du lịch 17
Hình 1.3: Đường cầu du lịch trong trường hợp chất lượng môi 19
trường thay đổi
Hình 3.1: Các hoạt động chính của du khách tại VQG 63
Hình 3.2: Một số điểm du khách chưa hài lòng 63
Hình 3.3: Bản đồ phân vùng điểm xuất phát của du khách 67
Hình 3.4: Đường cầu giải trí 78 MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài
 Rừng nhiệt đới là một nguồn tài nguyên quan trọng và có giá trị to lớn ở 
nước ta song thời gian qua chúng đã được khai thác quá mức làm suy giảm cả diện 
tích và chất lượng. Nếu năm 1945 độ che phủ rừng của cả nước là 45% thì nay độ 
che phủ chỉ còn khoảng 30%. 
 Nhận thức giá trị của rừng đối với cuộc sống là vô cùng quan trọng nên ngay 
từ những năm 1960, Nhà nước đã cho thành lập các Vườn Quốc gia và Khu bảo tồn 
thiên nhiên để bảo tồn các giá trị của rừng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các Vườn 
Quốc gia, các Khu bảo tồn vẫn bị xâm hại vì những lợi ích trước mắt. Lý do được 
nhìn nhận trên quan điểm kinh tế là chúng ta chưa hiểu hết giá trị của rừng. 
 Cuộc sống của con người tại các quốc gia nhiệt đới như Việt Nam phụ thuộc 
rất nhiều vào rừng. Rừng không chỉ cung cấp cho con người những giá trị sử dụng 
trực tiếp như gỗ củi, các loài động thực vật mà còn mang lại nhiều giá trị gián tiếp 
như hấp thụ cácbon, hạn chế lũ lụt, tạo ra những cảnh quan và là nguồn cảm hứng 
sáng tạo của loài người. Hơn thế, việc bảo tồn các giá trị của hệ sinh thái rừng 
không chỉ mang lại lợi ích cho thế hệ hiện tại mà còn mang lại lợi ích cho thế hệ 
tương lai.
 Vườn Quốc gia Ba Bể là một trong số 28 VQG ở Việt Nam có giá trị cảnh 
quan độc đáo và tính đa dạng sinh học cao với nhiều loài đặc hữu. Đây là một VQG 
với đầy đủ các nét đặc trưng của một rừng nguyên sinh miền Bắc đồng thời là một hệ 
sinh thái đất ngập nước với một hồ nước ngọt lớn bậc nhất cả nước. Vườn được thành 
lập từ năm 1992 với nhiệm vụ bảo tồn các hệ động thực vật, nghiên cứu khoa học và 
phát triển du lịch sinh thái. Thời gian gần đây việc phát triển du lịch và phát triển kinh 
tế của dân cư quanh Vườn đã tạo sức ép đối với công tác bảo tồn. Do đó, việc nhận 
thức đầy đủ các giá trị của Vườn sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với công tác bảo tồn. Đề tài “Đánh giá giá trị giải trí và giá trị phi sử dụng của Vườn Quốc gia 
Ba Bể - Bắc Kạn” được thực hiện nhằm xác định giá trị giải trí của VQG Ba Bể bằng 
phương pháp chi phí du lịch và xác định giá trị phi sử dụng bằng phương pháp định giá 
ngẫu nhiên. Đây là những giá trị phi thị trường mà việc bảo tồn VQG có thể mang lại 
cho thế hệ hiện tại và tương lai. Từ trước tới nay người ta đều nhận thức được các giá 
trị vô hình này song việc lượng giá chúng không dễ dàng, mặc dù theo một số nghiên 
cứu ngoài nước thì chỉ riêng giá trị phi sử dụng đã chiếm khoảng 35 -70% giá trị của tài 
sản môi trường. 
 Mặt khác, với giá trị cảnh quan, đã có nhiều nghiên cứu đánh giá ở trong và 
ngoài nước nhưng với giá trị chưa sử dụng có thể đây là một nghiên cứu đầu tiên ở 
Việt Nam. Do đó, đề tài mong muốn xây dựng một phương pháp xác định giá trị 
chưa sử dụng có thể tham khảo khi thực hiện xác định giá rừng ở nước ta.
 2. Mục đích nghiên cứu 
 Mục đích nghiên cứu của đề tài là đánh giá giá trị cảnh quan và giá trị chưa 
sử dụng của Vườn Quốc gia Ba Bể thông qua làm rõ các vấn đề sau:
 - Sử dụng phương pháp chi phí du lịch theo vùng ước tính chi phí của du 
khách đến Ba Bể, từ đó xây dựng hàm cầu và xác định giá trị cảnh quan của khu du 
lịch Ba Bể.
 - Đánh giá chất lượng dịch vụ du lịch, sự hài lòng của du khách và đề xuất 
mức phí vào cổng của VQG Ba Bể.
 - Sử dụng phương pháp định giá ngẫu nhiên để xác định sự bằng lòng chi trả 
(WTP) của du khách cho hoạt động bảo tồn của VQG. Sử dụng mô hình kinh tế 
lượng phân tích các yếu tố tác động đến WTP.
 - Đề xuất một số giải pháp nhằm kết hợp hài hoà giữa hoạt động du lịch và 
hoạt động bảo tồn. 3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
 Về khoa học, đề tài thực hiện đánh giá giá trị giải trí và giá trị chưa sử dụng 
của VQG dựa trên lý thuyết của kinh tế học môi trường. 
 Về địa điểm nghiên cứu, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu tại khu vực VQG Ba Bể.
 Về thời gian, đề tài tiến hành điều tra thu thập số liệu bằng bảng hỏi đối với 
du khách và thu thập thông tin thứ cấp từ tháng 7 năm 2005 đến tháng 12 năm 2005 
tại VQG Ba Bể.
 4. Phương pháp nghiên cứu
 Để có số liệu phân tích đánh giá, đề tài sử dụng phương pháp phỏng vấn trực 
tiếp du khách, phỏng vấn trực tiếp các hộ dân đang sinh sống trong vùng lõi VQG. 
Đề tài sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp từ các cơ quan liên quan, sử 
dụng phương pháp điều tra thực tế và phương pháp thống kê kinh tế lượng.
 5. Kết cấu của đề tài
 Đề tài ngoài phần mở đầu kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung 
của đề tài gồm 3 chương:
 Chương 1: Lý thuyết về đánh giá giá trị giải trí và giá trị phi sử dụng của một VQG.
 Chương 2: Tổng quan về Vườn Quốc gia Ba Bể - Bắc Kạn.
 Chương 3: Đánh giá giá trị giải trí và giá trị phi sử dụng của VQG Ba Bể. CHƯƠNG I: LÝ THUYẾT VỀ ĐỊNH GIÁ GIÁ TRỊ GIẢI TRÍ VÀ 
 GIÁ TRỊ PHI SỬ DỤNG CỦA MỘT VƯỜN QUỐC GIA
 1.1. Vườn Quốc gia và Tổng giá trị kinh tế của Vườn Quốc gia
 1.1.1.Vườn Quốc gia và sự cần thiết đánh giá giá trị của VQG
 1.1.1.1 Vườn Quốc gia
 Vườn Quốc gia là một vùng đất tự nhiên được thành lập để bảo tồn hệ sinh 
thái chuẩn của một đất nước. Đó là một khu rừng đặc dụng được quản lý và bảo vệ 
nghiêm ngặt nhằm bảo vệ lâu dài một hay nhiều hệ sinh thái, bảo đảm các yêu cầu 
cơ bản sau:
 1- Là vùng đất tự nhiên bao gồm mẫu chuẩn của các hệ sinh thái cơ bản (còn 
nguyên vẹn hoặc ít bị tác động của con người); các nét đặc trưng về sinh cảnh của các 
loài động, thực vật; các khu rừng có giá trị cao về mặt khoa học, giáo dục và du lịch.
 2- Là vùng đất tự nhiên đủ rộng để chứa đựng được một hay nhiều hệ sinh 
thái và không bị thay đổi bởi những tác động xấu của con người; tỷ lệ diện tích hệ 
sinh thái tự nhiên cần bảo tồn phải đạt từ 70% trở lên. 
 3- Là khu vực có điều kiện về giao thông tương đối thuận lợi.
 Hiện nay, Việt Nam đã thành lập 28 VQG phân bố ở cả ba miền, được quản 
lý bảo vệ theo quy chế quản lý rừng đặc dụng. Việc quản lý VQG được phân cấp 
giao cho Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn trong trường hợp VQG nằm trên 
địa bàn của nhiều Tỉnh, còn lại giao cho Ủy ban nhân dân Tỉnh quản lý nếu VQG 
nằm trên địa bàn một địa phương. 
 Mỗi VQG đều được thành lập một ban quản lý. Ban quản lý là chủ rừng, 
được giao đất lâm nghiệp và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chịu trách 
nhiệm quản lý, bảo vệ và xây dựng khu rừng được giao.
 Do tầm quan trọng của bảo tồn mà Vườn Quốc gia được chia thành các phân 
khu chức năng như sau:
 - Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt: là khu vực được bảo toàn nguyên vẹn, được 
quản lý bảo vệ chặt chẽ để theo dõi diễn biến tự nhiên; nghiêm cấm mọi hành vi làm thay đổi cảnh quan tự nhiên của khu rừng. Đây là những khu vực có rừng 
nguyên sinh, có tính đa dạng sinh học cao được bảo vệ nghiêm ngặt.
 - Phân khu phục hồi sinh thái : Là khu vực được quản lý, bảo vệ chặt chẽ để 
rừng phục hồi, tái sinh tự nhiên; nghiêm cấm việc du nhập những loài động vật, 
thực vật không có nguồn gốc tại khu rừng. Thông thường đây là khu vực đang được 
khoanh nuôi để rừng tái sinh tự nhiên.
 - Phân khu dịch vụ - hành chính : Là khu vực để xây dựng các công trình 
làm việc và sinh hoạt của Ban quản lý, các cơ sở nghiên cứu - thí nghiệm, dịch vụ 
du lịch, vui chơi giải trí.
 Đồng thời, để ngăn chặn những tác động xấu, Vườn Quốc gia phải thiết lập 
vùng đệm. Vùng đệm là vùng rừng, vùng đất hoặc vùng đất có mặt nước nằm sát 
ranh giới với các Vườn Quốc gia; có tác động ngăn chặn hoặc giảm nhẹ sự xâm 
phạm khu rừng đặc dụng. Mọi hoạt động trong vùng đệm phải nhằm mục đích hỗ 
trợ cho công tác bảo tồn, quản lý và bảo vệ khu rừng đặc dụng; cấm săn bắn, bẫy 
bắt các loài động vật và chặt phá các loài thực vật hoang dã là đối tượng bảo vệ. 
Diện tích của vùng đệm không tính vào diện tích của khu rừng đặc dụng.
 Vùng đệm của VQG thường có dân cư sinh sống. Dân cư sống trong VQG 
chủ yếu được ổn định tại chỗ phải chấp hành nghiêm chỉnh Luật Bảo vệ và Phát 
triển rừng, phải tuân theo các quy định của Ban quản lý khu rừng đặc dụng. Không 
được di dân từ nơi khác tới VQG và vùng đệm. 
 Trong Vườn Quốc gia, có thể xây dựng nhiều điểm, tuyến du lịch dịch vụ 
theo nguyên tắc vừa khuyến khích phát triển các hoạt động du lịch để du khách hiểu 
thêm giá trị của VQG, vừa không được làm ảnh hưởng xấu đến mục tiêu bảo tồn.
 1.1.1.2 Sự cần thiết định giá giá trị của VQG
 Định giá giá trị của một VQG hay khu bảo tồn là công việc khó khăn song có 
ý nghĩa quan trọng và đã được thực hiện tại nhiều quốc gia trên thế giới. Đó là việc 
sử dụng các công cụ kỹ thuật nhằm lượng giá giá trị bằng tiền của các tài sản môi 
trường là các VQG làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách về khai thác, sử dụng 
và quản lý VQG.