Tiểu luận Kiều hối và năng lực cạnh tranh quốc tế của Việt Nam giai đoạn 1990 - 2015

 TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
 ĐẠIKHOA HỌC KINHNGOẠI TẾ THƯƠNG QUỐC TẾ
 KHOA KINH TẾ QUỐC TẾ
 ==============
 TIỂU LUẬN TÀI CHÍNH QUỐC TẾ
Đề tài: Kiều hối và năng TIỂUlực cạnh LUẬN tranh quốc tế của Việt Nam
 KIỀU HỐI VÀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH QUỐC TẾ
 CỦAGiảng VIỆT viên hướng NAM dẫn: GIAI TS. ĐOẠN Nguyễn 1990 Phúc - 2015 Hiền 
 Nhóm thực hiện:Nhóm 1 - Khối 2 - Kinh tế quốc tế
 Giảng viên hướng dẫn: TS. Nguyễn Phúc Hiền 
 Nhóm 1 - TCH414(BS/2-1516).1_LT
 Hà Nội, tháng 6- 2016
 HÀ NỘI, 6/2016
 1 Sinh viên thực hiện:
 Họ và tên MSSV Phần trăm đóng góp 
 (%)
 Lại Thị Lan Anh 10%
 Nguyễn Thị Minh Châu 10%
 Phạm Thị Chinh 10%
 Nguyễn Thế Cường 1314410035 10%
 Bùi Thị Hảo 10%
 Đỗ Thị Hạnh 1314410071 10%
 Nguyễn Thị Thanh Hợi 10%
 Nguyễn Thu Thủy 1314410190 10%
 Đào Minh Trang 1314410215 10%
 Lê Ngọc Tuấn 1314420032 10%
 2 MỤC LỤC
1. LỜI MỞ ĐẦU ..........................................................................................................1
2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY...............................................2
3. THỰC TRẠNG DÒNG KIỀU HỐI, REER VÀ XUẤT KHẨU VIỆT NAM GIAI 
ĐOẠN 1995-2015...........................................................................................................5
4. NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM..........................................................................12
 4.1. DATA- Cách tìm số liệu..................................................................................12
 4.2. Mô hình............................................................................................................13
 4.3. Kết quả mô hình...............................................................................................15
 4.4. Kiểm định giả thiết của mô hình......................................................................17
5. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA KIỀU HỐI LÊN NĂNG LỰC CẠNH TRANH 
QUỐC GIA DỰA TRÊN THỰC TRẠNG VÀ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM .....18
6. KẾT LUẬN VÀ GIẢI PHÁP CHÍNH SÁCH .......................................................22
 3 1. INTRODUCTION
 Kiều hối là gì? Kiều hối là khoản tiền được di chuyển từ những người 
 đang trú ngụ hay lao động ở nước ngoài đến thân nhân của họ tại quê hương. 
 Theo WB định nghĩa: “Kiều hối bao gồm các khoản tiền chuyển từ nước ngoài 
 có nguồn gốc là thu nhập của người lao động, dân di cư ở nước ngoài, được 
 thể hiện trong cán cân thanh toán quốc tế là khoản chuyển tiền (ròng)”.
 Thực tế những năm gần đây, trong xu hướng quốc tế hóa nền kinh tế, 
 mở rộng xuất khẩu lao động cùng với chính sách quản lý kiều hối được điều 
 chỉnh theo hướng thông thoáng đã làm cho quy mô của lượng kiều hối gửi về 
 các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam tăng rất đáng kể. Kiều hối đã 
 và đang là nguồn tài chính quan trọng cho nhiều nước đang phát triển trong đó 
 có Việt Nam (World Bank 2006, GEP). Số liệu thống kê từ World Bank và 
 UNCTAD cho thấy, kiều hối là nguồn tài trợ ổn định đôi khi vượt cả viện trợ 
 phát triển chính thức (ODA) hoặc đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Dòng 
 kiều hối trở thành một trong những nguồn cung ngoại tệ lớn trong cán cân 
 thanh toán đã góp phần cải thiện cán cân tài khoản vãng lai của quốc gia nói 
 riêng và tác động đến nền kinh tế của Việt Nam nói chung.
 Hơn nữa, trong thời kỳ hội nhập ngày càng sâu rộng, thương mại giữa 
 các quốc gia ngày càng phát triển, thì câu hỏi là liệu dòng kiều hối mạnh mẽ 
 đang chảy vào Việt Nam ngày càng nhiều này có tác động đến năng lực cạnh 
 tranh quốc tế của Việt Nam hay không? Nếu có thì đây là sẽ là một tác động 
 tích cực hay tiêu cực? Bởi vậy, nghiên cứu về tác động của kiều hối đến năng 
 lực cạnh tranh quốc tế của Việt nam trong bối cảnh hiện nay có ý nghĩa vô 
 cùng quan trọng. Hiểu rõ tác động này sẽ giúp nâng cao nhận thức về ảnh 
 hưởng của dòng kiều hối, từ đó đưa ra những chính sách hơp lý góp phần tăng 
 ích lợi và giảm đi những hạn chế.
 Do vậy, không có gì đáng ngạc nhiên khi kiều hối trở thành mối quan 
 tâm nghiên cứu của nhiều học giả, các nhà kinh tế. Tuy nhiên các nghiên cứu 
 1 chỉ tập trung vào tác động của kiều hối đến tăng trưởng kinh tế, xóa đói giảm 
 nghèo mà chưa đề cập nhiều đến khía cạnh hạn chế của kiều hối.
 Nghiên cứu này sẽ xem xét tác động vĩ mô của kiều hối. Kiều hối như 
 dòng vốn khác sẽ tác động lên tỷ giá, có thể gọi là “Căn bệnh Hà Lan“. Dòng 
 kiều hối tăng nhanh dẫn đến sự tăng giá thực của đồng nội tệ. Việc tăng giá 
 thực của đồng nội tệ nước nhận nhiều kiều hối dẫn đến làm giảm năng lực cạnh 
 tranh của khu vực sản xuất hàng hóa, đặc biệt là hàng hóa cho xuất khẩu.
 Bên cạnh đó kiều hối tăng có thể tác động đến năng lực cạnh tranh thông 
 qua các cách khác. Kiều hối tăng có thể đi liền với sư tăng lên của một lượng 
 lớn lao động ra nước ngoài làm cho lực lượng lao động trong nước giảm. Hơn 
 nữa việc nhận kiều hối tăng có thể dẫn đến giảm nỗ lực lao động và tăng thời 
 gian nghỉ ngơi làm giảm lượng cung lao động. Việc giảm cung lao động dẫn 
 đến tăng lương làm tăng chi phí sản xuất và giảm năng lực cạnh tranh.
2. LITERATURE REVIEW- TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU 
 TRƯỚC ĐÂY
 Về câu hỏi lớn rằng kiều hối có tác động như thế nào đến năng lực cạnh 
 tranh quốc tế của một quốc gia thì hầu hết các lập luận lý thuyết của IMF 
 (2005), World bank (2005), De Bruyn, T. and Wets, J. (2006) và Chami, Retal. 
 (2008) đều cho rằng đó là tác động tiêu cực. Cụ thể, dòng kiều hối đổ vào sẽ 
 làm đồng nội tệ của quốc gia tiếp nhận bị đánh giá cao dẫn đến tính cạnh tranh 
 thương mại giảm, trình độ công nghệ giảm. Mặt khác, theo ý tưởng được chính 
 thức ghi nhận đầu tiên của Chami, Retal (2003) và được bổ sung trong nghiên 
 cứu của Chami, Retal (2008), một lượng kiều hối đáng kể được chuyển đến 
 quốc gia tiếp nhận có động cơ từ lòng vị tha, đó là khoản bù đắp cho những 
 thiếu hụt thu nhập của gia đình những người di cư cho điều kiện kinh tế khó 
 khăn ở quê nhà. Điều này khiến cho người lao động ở quê nhà làm việc ít hơn, 
 nghỉ ngơi nhiều hơn và làm giảm tổng cung lao động gây tác động tiêu cực 
 đến nền kinh tế.
 2 Trong các quốc gia đang phát triển hiện nay, một số nước đã có những 
bài nghiên cứu về tác động của kiều hối lên năng lực cạnh tranh quốc tế. Điển 
hình gần đây nhất phải kể đến 2 bài nghiên cứu:
 ✓ “Remittances and Competitiveness: the Case of the 
 Philipphines” của Veronica Bayagos và Karel Jansen (2010): Nghiên cứu 
 chỉ ra rằng tại Philippines, kiều hối có tác động tích cực lên nhiều biến số 
 kinh tế như tăng tiêu dùng, đầu tư, năng suất lao động và tăng trưởng kinh 
 tế. Mặt khác, dòng kiều hối cũng có những tác động tiêu cực điển hình là 
 sự suy giảm của xuất khẩu và qua đó sẽ ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh 
 của nền kinh tế quốc gia. Đặc biệt, nghiên cứu đã chỉ ra tổng cung lao động 
 giảm chính là một hệ quả quan trọng của việc dòng kiều hối tăng và đây 
 cũng chính là kênh gây ra “Căn bệnh Hà Lan” và suy giảm năng lực cạnh 
 tranh.
 ✓ “Remittances, Dutch disease, and competitiveness: A 
 Bayesian analysis” của Farid Makhalouf và Mazhar Mughal (2013) nghiên 
 cứu với trường hợp nền kinh tế Pakistan: nghiên cứu khẳng định rằng nền 
 kinh tế có dấu hiệu của “Căn bệnh Hà Lan” bởi dòng kiều hối chảy vào 
 quốc gia. Mặt khác, cầu về dịch vụ và hàng hóa không thương mại tăng đã 
 đẩy mức giá tương đối nội địa lên cao. Do vậy, hàng xuất khẩu trở nên kém 
 cạnh tranh trên thị trường quốc tế và nhập khẩu ngày càng tăng. Qua đó, 
 làm giảm năng lực cạnh tranh quốc tế của quốc gia.
 Về phía trong nước, những nghiên cứu gần đây của Việt Nam về kiều 
hối phải kể đến 4 bài nghiên cứu điển hình: “Đánh giá một số tác động của 
kiều hối đối với nền kinh tế Việt Nam” của TS. Đỗ Thị Kim Hảo- Chủ nhiệm 
khoa Ngân hàng- Học viện Ngân Hàng (2013) , “Kiều hối và những tác động 
đến phát triển kinh tế- xã hội của Việt Nam” của ThS. Nguyễn Thị Ngọc Loan 
(2012) , “ Tác động của kiều hối đến tăng trưởng kinh tế của ở các nước đang 
phát triển” của TS. Lê Đạt Chí và Ths. Phan Thị Thanh Thúy(2014) và nghiên 
cứu của Nguyễn Đ. Thành (2007) sử dụng kỹ thuật mô hình hoá cân bằng 
 3 tổng thể (CGE) để phân tích tác động của kiều hối lên nền kinh tế Việt Nam. 
Đặc điểm chung của 3 bài nghiên cứu này là đều bàn về tác động của kiều hối 
đến toàn bộ nền kinh tế nói chung , có thể là của Việt Nam, hoặc rộng ra là 
các nước đang phát triển; 3 tác giả đều chỉ ra tất cả những tác động tích cực 
(đóng góp tiết kiệm, đầu tư, tăng trưởng kinh tế; bù đắp thâm hụt cán cân vãng 
lai; tăng thu nhập cho người dân, xóa đói giảm nghèo) và tiêu cực (áp lực tăng 
tỷ giá, hiện tượng đô la hóa, rửa tiền) của dòng kiều hối lên nền kinh tế vĩ mô 
để từ đó đưa ra những giải pháp, khuyến nghị chính sách, mà chưa đi sâu vào 
phân tích tác động của kiều hối lên năng lực cạnh tranh quốc tế của Việt Nam. 
Nghiên cứu của Nguyễn Đ.Thành (2007) chỉ ra rằng ảnh hưởng của kiều hối 
lên nền kinh tế của các nước đang phát triển là phức tạp và pha trộn nhiều 
khuynh hướng khác nhau. Trong khi hộ gia đình có khuynh hướng thu được 
lợi ích từ việc tăng thêm thu nhập, thì ảnh hưởng lên khu vực sản xuất lại 
không rõ ràng như vậy. Vì dòng kiều hồi chảy về đủ lớn dễ gây áp lực lên 
đồng nội tệ và thúc đẩy tiêu dùng của một số mặt hàng, xuất hiện sự 
dịchchuyển trong cấu trúc của tổng cầu và các nhận tố sản xuất được phân bổ 
lại. Trong bối cảnh Việt Nam, khi dòng kiều hối tăng nhanh đi kèm với việc 
hội nhập ngày càng sâu hơn vào nền kinh tế thế giới, kết quả ước lượng từ 
nghiên cứu này cho thấy giá của tất cả các nhân tố đều tăng, trong khi khu vực 
sản xuất công nghiệp chịu ảnh hưởng lớn nhất và có khuynh hướng bị thu hẹp 
(các điều kiện khác không đổi). Điều này hàm ý rằng ảnh hưởng dài hạn của 
kiều hối lên mặt cung của nền kinh tế có thể theo chiều hướng tiêu cực, và có 
thể lấn át những ảnh hưởng tích cực mang tính ngắn hạn từ phía cầu nếu kiều 
hối không được sử dụng cho các mục đích đầu tư.
 Nổi bật nhất trong 4 bài nghiên cứu kể trên chính là bài nghiên cứu 
“ Tác động của kiều hối đến tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển” 
(2014) của TS. Lê Đạt Chí và Ths. Phan Thị Thanh Thúy. Hai tác giả đả sử 
dụng dữ liệu bảng pannel data và phương pháp GMM để chỉ ra tác động của 
kiều hối đến tăng trưởng kinh tế của các quốc gia trong mẫu có dạng hình chữ 
 4 U ngược. Khi tỷ lệ kiều hối trên GDP tương đối thấp sẽ có tác động kích thích 
 tăng trưởng kinh tế nhưng khi vượt qua ngưỡng thì tác động của kiều hối trở 
 nên tiêu cực.
 Mặt khác, các nghiên cứu tại các nước đang phát triển điển hình là 2 bài 
 nghiên cứu tại Philippines và Pakistan dược đề cập ở trên cũng chỉ ra tác động 
 thực và đáng quan tâm của kiều hối lên khả năng thương mại. Chính vì vậy, 
 với trường hợp Việt Nam- cũng là một trong những quốc gia đang phát triển, 
 nhóm nhận thức được tầm quan trọng của việc cần có bài đánh giá tác động 
 của kiều hối lên năng lực cạnh tranh quốc tế của Việt Nam hiện nay và quyết 
 định tiến hành nghiên cứu đề tài này.
3. THỰC TRẠNG DÒNG KIỀU HỐI, REER VÀ XUẤT KHẨU VIỆT 
 NAM GIAI ĐOẠN 1995-2015.
 Hiện nay, Việt Nam là một trong những quốc gia có lượng kiều hối 
 chuyển về nhiều nhất trên thế giới với sự đóng góp của gần 4 triệu Việt kiều 
 sống trên 90 quốc gia và vùng lãnh thổ cùng hàng vạn người lao động xuất 
 khẩu. Năm 2013,Thống kê được Ngân hàng thế giới (WB) công bố, Việt Nam 
 lọt vào top 10 quốc gia được đón dòng sóng kiều hối nhiều nhất với lượng kiều 
 hối đạt tới 11 tỷ USD .Trong năm 2015, theo Ngân hàng Thế giới (WB), Việt 
 Nam đón lượng kiều hối khoảng 12,25 tỉ USD, đứng thứ 11 thế giới, tăng nhẹ 
 so với con số 12 tỉ USD của năm 2014, còn xét trong khu vực Đông Á – Thái 
 Bình Dương, Việt Nam đứng thứ 3 sau Trung Quốc và Philippines. Và gần 
 đây nhất, theo đánh giá của (WB), trong ấn bản “Migration and remittances 
 factbook 2016” về di cư và kiều hối của các quốc gia trên thế giới, Việt Nam 
 vẫn giữ được vị trí thứ 11 trên thế giới về lượng kiều hối, trong đó, xét khu 
 vực Đông Á – Thái Bình Dương, Việt Nam đứng thứ 3 sau Trung Quốc và 
 Philippines.
 Tất cả điều trên thực sự đã đem đến cho chúng ta những con số ấn tượng 
 về thực trạng kiều hối Việt Nam. Và để có cái nhìn cụ thể hơn, chúng ta hay 
 5 cùng xem đồ thị “Diễn biến lượng kiều hối chảy vào Việt Nam giai đoạn 1995-
2015” dưới đây:
 Diễn biến lượng kiều hối chảy vào Việt Nam giai 
 đoạn 1995-2015
 tỷ USD
 14
 12
 10
 8
 6 KIÈU HỐI
 4
 2
 0
 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
 Nguồn: Báo cáo thống kê của IMF
 Quay ngược lại lịch sử những năm 1980, kiều hối chảy vào Việt Nam 
chủ yếu từ các nước Mỹ, Canada, Úc và Pháp. Những người Việt ra đi khi 
chính quyền Sài Gòn sụp đổ vào 4/1975, hay sau đó cuối những năm 1970 và 
cuối những năm 1980 trong các chương trình ra đi được chính phủ Việt Nam 
cho phép. Riêng ở Pháp, cộng đồng người Việt hình thành từ thời kỳ thuộc địa 
đầu Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất và thứ hai. Nhưng từ khi có cải cách đổi 
mới vào đầu những năm 1990, kiều hối bao gồm cả tiền gửi của chuyên gia 
lao động ở châu Phi, lao động xuất khẩu, và người đi học tập ở nước ngoài gửi 
về.
 Trước 1990, kiều hối được chuyển theo con đường không chính thức 
nên không có con số thống kê. Chỉ từ năm 1991, khi có các tổ chức chuyển 
kiều hối chính thức thành lập mới có con số thống kê rõ ràng. Do vậy, nhóm 
quyết định chọn giai đoạn 1995-2015 làm giai đoạn nghiên cứu.
 Nhìn vào đồ thị ta có thể thấy, trong 21 năm qua (1995-2015), dòng 
kiều hối chảy vào Việt Nam không ngừng gia tăng cả về lượng lẫn tốc độ:
 6 ✓ Về lượng: Năm 1995, lượng kiều hối Việt Nam chỉ là 0.285 
tỷ USD thì đến 2015 con số này đã là 12.25 tỷ USD – tăng xấp xỉ 43 lần. 
Trung bình cả giai đoạn, lượng kiều hối là khoảng 5 tỷ USD và từ năm 2015 
trở về đây thì lượng kiều hối chưa bao giờ dưới 8 tỷ USD. Và với xu hướng 
hiện nay, thì ta thấy kiều hối chỉ ngày càng tăng chứ không thể sụt giảm.
 ✓ Về tốc độ: Nhìn vào độ dốc của biểu đồ (độ dốc ngày càng 
lớn), chúng ta cũng đã thấy được tốc độ tăng trưởng ngày càng cao của kiều 
hối về Việt Nam qua các năm. Cụ thể, với mức tăng trưởng ngoạn mục lên 
tới 39%/năm giai đoạn 1995-2015, tốc độ tăng trưởng kiều hối là con số ấn 
tượng mà không một biến số kinh tế nào có thể đạt được. Năm 2000, lượng 
kiều hối gửi về là 1,75 tỷ USD, đến năm 2005, con số này đã tăng lên là 3,8 
tỷ USD (tăng 117% so với năm 2000). Đến năm 2008, mặc dù khủng hoảng 
kinh tế toàn cầu xảy ra, nhưng lượng kiều hối gửi về Việt Nam không những 
không bị suy giảm mà còn tăng vọt lên ở mức 7,2 tỷ USD( tăng 311% so 
với năm 2000). Và từ năm 2010 đến nay, với đà phục hồi của kinh tế thế 
giới, Việt Nam tiếp tục nhận được dòng kiều hối với giá trị ngày càng lớn, 
8 tỷ USD (2010) – 12.25 tỷ USD(2015).
 Kiều hối là 1 trong 2 nguồn vốn (cùng với dòng vốn đầu tư trực tiếp 
nước ngoài FDI) chiếm tỷ trọng lớn nhất trong số các nguồn vốn từ bên 
ngoài vào Việt Nam.
 Để hiểu rõ hơn vai trò của dòng kiều hối , ta cùng so sánh nó với các 
dòn vốn khác chảy vào Việt Nam, cụ thể là dòng vốn đầu tư trực tiếp nước 
ngoài FDI và dòng vốn vay ODA.
 BẢNG: CÁC DÒNG VỐN CHẢY VÀO VIỆT NAM
 Đơn vị: tỷ USD
Năm Kiều Hối FDI ODA
1995 0.285 2.556 0.835
 7