Luận án Biểu hiện tính bản địa trong kiến trúc đương đại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ XÂY DỰNG 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI 
TRẦN MẠNH CƯỜNG 
BIỂU HIỆN TÍNH BẢN ĐỊA 
TRONG KIẾN TRÚC ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM 
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KIẾN TRÚC 
HÀ NỘI - NĂM 2021 
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ XÂY DỰNG 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI 
TRẦN MẠNH CƯỜNG 
BIỂU HIỆN TÍNH BẢN ĐỊA 
TRONG KIẾN TRÚC ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM 
CHUYÊN NGÀNH: KIẾN TRÚC 
MÃ SỐ: 62.58.01.02 
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 
1. TS. KTS NGUYỄN TRÍ THÀNH 
 2. PGS. TS. KTS KHUẤT TÂN HƯNG 
HÀ NỘI - NĂM 2021
i 
CAM ĐOAN 
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết 
quả đề xuất trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng được 
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. 
Tác giả luận án 
Trần Mạnh Cường 
ii 
 LỜI CẢM ƠN 
Tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm và giúp đỡ của Ban Giám hiệu 
Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, các chuyên gia, các nhà khoa học, các lãnh đạo 
Khoa Sau Đại học, Khoa Kiến trúc và các đơn vị trực thuộc Trường nơi tôi công 
tác đã tạo điều kiện cho Tôi hoàn thành Luận án này. 
Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới sự hướng dẫn tận tình của 2 thầy hướng 
dẫn khoa học: TS. KTS NGUYỄN TRÍ THÀNH và PGS. TS. KTS KHUẤT TÂN 
HƯNG đã định hướng và giúp đỡ động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện 
luận án. 
Tôi xin được gửi lời cảm ơn tới gia đình, các anh chị em đồng nghiệp, bạn 
bè đã nhiệt tình ủng hộ, động viên chia sẻ, giúp đỡ tôi trên con đường nghiên cứu 
và hoàn thành Luận án này. 
Tác giả luận án 
iii 
 MỤC LỤC 
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... ii 
MỤC LỤC ...................................................................................................................... iii 
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH TRONG LUẬN ÁN ................................................... vi 
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU TRONG LUẬN ÁN .............................................. viii 
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................................... ix 
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 
1. lý do lựa chọn đề tài ............................................................................................ 1 
2. mục đích và mục tiêu nghiên cứu ....................................................................... 2 
3. Đối tượng nghiên cứu: ......................................................................................... 2 
4. phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 2 
5. nội dung nghiên cứu ............................................................................................ 3 
6. giá trị khoa học và thực tiễn của luận án ............................................................. 3 
7. kết quả nghiên cứu và đóng góp mới của luận án ............................................... 4 
8. một số thuật ngữ dùng trong luận án ................................................................... 4 
9. cấu trúc của luận án ............................................................................................. 5 
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ BIỂU HIỆN TÍNH BẢN ĐỊA TRONG KIẾN TRÚC 
ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM .............................................................................................. 7 
1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM .......................................................................................... 7 
1.1.1. Vấn đề bản địa trong luận án ......................................................................... 7 
1.1.2. Kiến trúc bản địa ........................................................................................... 9 
1.1.3. Bản sắc và Bản sắc địa phương ................................................................... 11 
1.1.4. Tính bản địa trong kiến trúc: ....................................................................... 13 
1.2. BỐI CẢNH LỊCH SỬ CỦA vấn đề TÍNH BĐ TRONG KTĐĐ ........................ 14 
1.2.1. Tiến trình của hệ vấn đề Dân tộc Truyền thống Bản địa ............................ 14 
1.2.2. Vấn đề Dân tộc và Quốc tế trong kiến trúc ................................................. 17 
1.2.3. Vấn đề Truyền thống và Hiện đại trong kiến trúc ...................................... 20 
1.3. sự chuyển hướng vào vấn đề BẢN ĐỊA TRONG KIẾN TRÚC ĐƯƠNG ĐẠI . 24 
1.3.1. Bối cảnh thế giới dẫn đến vấn đề BĐ trong kiến trúc cuối thế kỷ XX ....... 24 
1.3.2. Bản địa hóa trong bối cảnh toàn cầu hoá .................................................... 26 
1.3.3. Xu thế bản địa hoá trong KTĐĐ ................................................................. 30 
iv 
1.4. TÌNH HÌNH Biểu Hiện TÍNH BĐ TRONG KIẾN TRÚC ĐĐ Việt Nam .......... 36 
1.4.1. Biểu hiện tính BĐ trong kiến trúc giai đoạn trước năm 1986 .................... 36 
1.4.2. Biểu hiện tính BĐ trong kiến trúc giai đoạn sau năm 1986 ....................... 38 
1.5. tình hình NGHIÊN CỨU về tính bản địa trong kiến trúc .................................... 43 
1.5.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới ...................................................... 43 
1.5.2. Các công trình nghiên cứu tại VN ............................................................... 47 
1.5.3. Những vấn đề cần giải quyết trong luận án ................................................ 50 
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ BIỂU HIỆN TÍNH BẢN ĐỊA TRONG KIẾN 
TRÚC ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM ................................................................................. 51 
2.1. Quan điểm và CÁCH TIẾP CẬN NGHIÊN CỨU .............................................. 51 
2.1.1. Quan điểm về tính bản địa ........................................................................... 51 
2.1.2. Cách tiếp cận nghiên cứu ............................................................................ 53 
2.1.3. Cấu trúc luận của vấn đề biểu hiện tính BĐ trong kiến trúc ....................... 55 
2.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN Về nguồn gốc BẢN ĐỊA của Kiến trúc ................................ 58 
2.2.1. Kiến trúc thích ứng với các môi trường STTN và STNV .......................... 58 
2.2.2. Lý luận của phương Tây về mối liên hệ giữa nơi chốn và kiến trúc .......... 63 
2.3. Cơ sở lý luận về biểu hiện tính bản địa trong kiến trúc ....................................... 72 
2.3.1. Lý luận về mối liên hệ giữa văn hoá và kiến trúc ....................................... 72 
2.3.2. Lý luận về ngôn ngữ thị giác trong kiến trúc .............................................. 78 
2.3.3. Các yếu tố liên quan đến sự biểu hiện tính BĐ trong kiến trúc .................. 87 
2.4. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN BH TÍNH BĐ TRONG KTĐĐ VN .......... 93 
2.4.1. Định hướng phát triển kiến trúc VN ........................................................... 93 
2.4.2. Yếu tố công nghệ, kỹ thuật và vật liệu xây dựng ........................................ 95 
2.4.3. Các yếu tố thời đại ....................................................................................... 97 
2.5. KINH NGHIỆM THỰC TIỄN về BIỂU HIỆN TÍNH BẢN ĐỊA TRONG Kiến 
Trúc Đương Đại .......................................................................................................... 99 
2.5.1. Bài học từ kiến trúc hiện đại Nhật Bản. ...................................................... 99 
2.5.2. Kinh nghiệm về ẩn dụ của các KTS Hậu hiện đại Mỹ ............................. 100 
2.5.3. Kinh nghiệm BĐ hóa kiến trúc tại các khu nghỉ dưỡng ........................... 103 
CHƯƠNG 3. NÂNG CAO KHẢ NĂNG VÀ HIỆU QUẢ BIỂU HIỆN TÍNH BẢN ĐỊA 
TRONG KIẾN TRÚC ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM ..................................................... 104 
3.1. PHƯƠNG THỨC BIỂU HIỆN TÍNH BĐ TRONG KTĐĐVN ........................ 104 
v 
3.1.1. Cấu trúc biểu hiện của tính bản địa ........................................................... 104 
3.1.2. Phương thức biểu hiện của tính BĐ .......................................................... 106 
3.1.3. Cấu trúc môi cảnh bản địa ......................................................................... 109 
3.1.4. Các thành phần biểu hiện tính bản địa trong kiến trúc công trình ............ 111 
3.2. nhận diện BIỂU HIỆN của TÍNH BẢN ĐỊA TRONG KIẾN TRÚC ĐƯƠNG ĐẠI 
VIỆT NaM ................................................................................................................ 115 
3.2.1. Xác định các nhóm tiêu chí biểu hiện tính BĐ trong kiến trúc ................ 115 
3.2.2. Xây dựng hệ thống tiêu chí nhận diện BH tính BĐ trong KTĐĐ ............ 117 
3.2.3. Biểu hiện Tính BĐ trong kiến trúc ĐĐVN ............................................... 120 
3.2.4. Vận dụng bộ tiêu chí nhận diện biểu hiện tính BĐ trong một số công trình 
kiến trúc ĐĐVN ........................................................................................................... 121 
3.3. PHÁT HUY HIỆU QUẢ BIỂU HIỆN TÍNH Bản Địa TRONG KIẾN TRÚC 
Đương Đại Việt Nam ................................................................................................ 129 
3.3.1. Quan điểm về biểu hiện tính BĐ trong kiến trúc ĐĐVN ......................... 129 
3.3.2. Phát huy hiệu quả biểu hiện tính BĐ trong kiến trúc ĐĐVN ................... 137 
3.3.3. Biểu hiện tinh thần bản địa trong hình thức vật chất ................................ 142 
3.4. BÀN LUẬN VỀ CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................... 145 
3.4.1. Bàn luận về Phương thức BH tính BĐ trong kiến trúc ĐĐVN ................ 145 
3.4.2. Bàn luận về hệ thống tiêu chí nhận diện BH tính BĐ trong KTĐĐVN ... 146 
3.4.3. Bàn luận về phát huy biểu hiện Tính BĐ trong kiến trúc ĐĐVN ............ 148 
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 149 
1. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 149 
2. KIẾN NGHỊ ..................................................................................................... 150 
DANH MỤC ................................................................................................................ 151 
CÁC BÀI BÁO KHOA HỌC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI 
LUẬN ÁN .................................................................................................................... 151 
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. TK-1 
1. TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT .............................................................................. TK-1 
2. TÀI LIỆU TIẾNG ANH ............................................................................... TK-6 
3. Tài liệu công bố trên website ..................................................................... TK-11 
vi 
 DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH TRONG LUẬN ÁN 
Hình 1. 1. Kiến trúc Chinatown với các BH ngôn ngữ chữ tượng hình [171] .......... ... 27-
242. 
[92] Brown R., & Maudlin D. (2012). Concepts of vernacular architecture. The 
SAGE Handbook of Architectural Theory, pp.340-368. 
[93] Carter T. & Cromley E.C. (2005). Invitation to vernacular architecture: a guide 
to the study of ordinary buildings and landscapes (Vol.6). University of 
Tennessee Press. 
[94] Chmidt, Alexander, & Otto, B. (2010). Enterprise Master Data Architecture: 
Design Decisions and Options. 
[95] Ch.Norberg-Schulz (1980). Genius loci: towards a phenomenology of 
architecture. Rizzoli, New York. 
[96] Chomsky, N. (2009). Syntactic structures. De Gruyter Mouton. 
[97] Coch, H. (1998). Bioclimatism in vernacular architecture. Renewable and 
Sustainable Energy Reviews, 2(1-2), 67-87. 
[98] Correa Charles. (1983, July). Quest for identity. In Proceedings of the Seminar: 
Exploring Architecture in Islamic Cultures (Vol. 1). 
[99] Correa Charles. (1996). The blessings of the sky. Charles Correa, 26, 30-35 
[100] Culler, J. D. (1986). Ferdinand de Saussure. Cornell University Press. 
TK-7 
[101] Danby, M. (1988). Oliver Paul, "Dwellings - The House Across the World" (Book 
Review). Third World Planning Review, 10(3), 327. 
[102] Farmer B., Louw H. J. & Napper A. (Eds.). (1993). Companion to contemporary 
architectural thought. Taylor & Francis. 
[103] Fathy, H. (1973) Architecture for the Poor: An experiment in rural Egypt, 
Chicago London: The University of Chicago. 
[104] Frey P. (2010). Learning from vernacular: towards a new vernacular architecture 
(No. BOOK). 
[105] Glassie H. (2000). Vernacular architecture (Vol.2). Indiana University Press 
[106] Haidu, P. (1990). The Semiotics of Alterity: A Comparison with Hermeneutics. 
New Literary History, 21(3), 671-691. doi:10.2307/469133 
[107] Hays, K. M. (Ed.). (2000). Architecture theory since 1968. MIT Press. 
[108] Heath K., Heath K.W. (2009). Vernacular architecture and regional design: 
cultural process and environmental response. Routledge. 
[109] Heidegger M. (1971). Building dwelling thinking. (in Poetry, Language, 
Thought), 154, 1-26. 
[110] Heidegger, M. (1997). Construir, Habitar, Pensar. Santiago de Chile: Editorial 
Universitaria. 
[111] Held D. (1997). Democracy and globalization. Global Governance: A Review of 
Multilateralism and International Organizations, 3(3), 251-267. 
[112] Hubka T.C. (1991). American Vernacular Architecture. In Advances in 
Environment, Behavior and Design (pp.153-184). Springer, Boston, MA. 
[113] Husserl, Edmund. (1967). Phenomenology. Edmund Husserl’s Phenomenology. 
[114] ICOMOS, C. (1999). Charter on the built vernacular heritage. 1999. Consultato 
all’indirizzo: ciav. icomos. org. 
[115] Jaeger M.E. & Rosnow R.L. (1988). Contextualism and its implications for 
psychological inquiry. British Journal of Psychology, 79(1), 63-75. 
[116] Jencks C. (2012). The story of post-modernism: Five decades of the ironic, iconic, 
and critical in architecture. John Wiley & Sons. 
[117] Jencks, C. (1979). The Pluralism of Recent Japanese Architecture. RSA Journal, 
127(5280), 742. 
[118] Jorgensen B.S. & Stedman R.C. (2001). Sense of place as an attitude: Lakeshore 
TK-8 
owners attitudes toward their properties. Journal of environmental psychology, 
21(3), 233-248. 
[119] Kazimee B.A. (2008). Learning from vernacular architecture: sustainability and 
cultural conformity. WIT Transactions on Ecology and Environment, 113, 3-13. 
[120] Knapp R.G. (2012). Chinese houses: the architectural heritage of a nation. Tuttle 
Publishing. 
[121] Kurokawa K. (1977). Metabolism in architecture. London: Studio Vista. 
[122] Lim, W. S. (2006). Asian architecture in the new millennium: A postmodern 
imagery. Ekistics, 132-139. 
[123] Liu J., Hu R., Wang R. & Yang L. (2010). Regeneration of vernacular 
architecture: new rammed earth houses on the upper reaches of the Yangtze 
River. Frontiers of Energy and Power Engineering in China, 4(1), 93-99. 
[124] Locher M. (2012). Traditional Japanese architecture: an exploration of elements 
and forms. Tuttle Publishing. 
[125] Lynch K. & Lynch K.R. (1960). The image of the city (Vol.11). MIT press. 
[126] Lynch, K. A. (2008). What Is the Form of a City, and How Is It Made? In Urban 
Ecology (pp. 677-690). Springer, Boston, MA. 
[127] Mann D.A. (1985). Between Traditionalism and Modernism; Approaches to a 
Vernacular Architecture. Journal of Architectural Education, 39(2), 10-16. 
[128] Mehrpoya H., Khuonbazi V. & Ahouei S. (2015). A comparison of ‘identity’ in 
vernacular (traditional) and contemporary (modern) houses. WALIA Journal, 31, 
69-75. 
[129] Morris, C. W. (1938). Foundations of the Theory of Signs. In International 
encyclopedia of unified science (pp. 1-59). Chicago University Press. 
[130] Moore, D. M., & Dwyer, F. M. (1994). Effect of cognitive style on test type 
(visual or verbal) and color coding. Perceptual and Motor Skills, 79(3_suppl), 
1532-1534. 
[131] Murakami, S. (1992). Prediction, analysls and design for indoor climate ln large 
enclosures. 
[132] Noble Allen George (2007). Traditional buildings: a global survey of structural 
forms and cultural functions. London: I.B. Tauris, 1-17. Print.ISBN 
9781845113056. 
TK-9 
[133] Norberg-Schulz, C. (1984). Genius loci: towards a phenomenology of architec- 
ture. New York: Rizzoli. 
[134] Oliver P. (1997). Encyclopedia of Vernacular Architecture of the World. Edited 
by Paul Oliver Oxford Brookes University. 
[135] Oliver P. (2007). Built to meet needs: Cultural issues in vernacular architecture. 
Routledge. ISBN-10: 0521564220. 
[136] Orozco, J. L. C., & Osorio, G. M. (2018) Enfoques, Teorías y Perspectivas de la 
Arquitectura y sus Programas Académico, 
[137] Osorio, G. M., & Romero, M. C. A. Enfoques, (2018) Teorías y Perspectivas de 
la Arquitectura y sus Programas Académicos. ISBN: 978-958-8557-72-4. 
[138] Özkan, S. (2006). Traditionalism and vernacular architecture in the twenty-first 
century (pp.115-127). Taylor & Francis. 
[139] Özkan S., Turan M. & Üstünkök O. (1979). Institutionalised architecture, 
vernacular architecture, and vernacularism in historical perspective. Mimarlik 
fakueltesi dergisi, 5(2), 127-156. 
[140] Ozorhon G. & Ozorhon I.F. (2014). Learning from Mardin and Cumalıkızık: 
Turkish vernacular architecture in the context of sustainability. In Arts (Vol. 3, 
No.1, pp.175-189). Multidisciplinary Digital Publishing Institute. 
[141] Previtali J.M. & Zhai Z. (2016). A taxonomy of vernacular architecture: An 
addendum to “Ancient vernacular architecture: Characteristics categorization 
and energy performance evaluation” (Zhai & Previtali, 2010). Energy and 
Buildings, 110, 71-78. 
[142] Paetzold, H. (2004). Post-functionalist Urbanism, the Postmodern and 
Singapore: AND SINGAPORE Heinz Paetzold. In Beyond Description (pp. 158-
176). Routledge. 
[143] Rapoport A. (1983). Environmental quality, metropolitan areas, and traditional 
settlements. Habitat International, 7(3-4), 37-63. 
[144] Rapoport A. (2003). Vernacular architecture and the cultural determinants of 
form. In Buildings and society (pp. 165-176). Routledge. 
[145] Rapoport A. (2011). Socio-cultural aspects of human environmental research 
(pp.7-36). De Gruyter Mouton. 
[146] Rappaport A. (1969). House Form and Culture. Engelwood Cliffs. 
TK-10 
[147] Relph E. (1970). An inquiry into the relations between phenomenology and 
geography. Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 14(3), 193-201. 
[148] Ricoeur Paul. (1994). Oneself as another. University of Chicago Press. 
[149] Robert Venturi, Denise Scott Brown (2004). Architecture as signs and systems: 
for a period of circulation. Harvard Uni Press. ISBN 0-674-01571-1. 
[150] Rudofsky, B. (1987). Architecture without architects: a short introduction to non-
pedigreed architecture. UNM Press. 
[151] Said, E. W. (2014). Orientalism reconsidered (pp. 126-144). Routledge. 
[152] Salingaros N.A. (2006). A Theory of Architecture. UMBAU-VERLAG. 
[153] Sarah E. (2011). Vernacular Architecture and the 21st Century. URL: 
[154] Seamon D. (2000). Phenomenology, place, environment, and architecture: A 
review of the literature. Phenomenology Online, 36, 1-29. 
[155] Sime, J. D. (1986). Creating places or designing spaces. Journal of 
Environmental Psychology, 6(1), 49-63. 
[156] Singh M.K., Mahapatra S., Atreya S.K. (2009). Bioclimatism and vernacular 
architecture of north-east India. Building and Environment, 44(5), 878-888. 
[157] Sorensen, A. (2002). The making of urban Japan: cities and planning from Edo 
to the twenty-first century (Vol. 53). Psychology Press. 
[158] Tange K., von der Mühll H.R., & Kultermann U. (1978). Kenzō Tange. 
Henschellverlag. 
[159] Tarrad M. & Abu-baker D. (2020). A proposed new contemporary vernacular 
architecture as an expression of the spirit of age-design principles: a case study 
of Ajloun, Jordan. Architecture & Planning Journal (APJ), 25(1). 
[160] The UIA Beijing Charter. (2000). In Journal of Architecture (Vol.5, pp.1-8). 
https://doi.org/10.1080/136023600373646 
[161] Trencher M. & Aalto A. (1996). The Alvar Aalto Guide. Princeton Architectural 
Press. 
[162] Tuan Yi-Fu (1991). "Language and the Making of Place: A Narrative-
Descriptive Approach". Annals of the Association of American Geographers. 81 
(4): 684–696. doi:10.1111/j.1467-8306.1991.tb01715.x. 
[163] Tuan, Yi-Fu (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. 
TK-11 
Minneapolis: University of Minnesota Press. 
[164] Upton D. (1983). The power of things: Recent studies in American vernacular 
architecture. American Quarterly, 35(3), 262-279. 
[165] Upton D. & Vlach J.M. (Eds.). (1986). Common places: readings in American 
vernacular architecture. University of Georgia Press. 
[166] Venturi R., Stierli M. & Brownlee D.B. (1977). Complexity and contradiction in 
architecture (Vol.1). The Museum of modern art. 
[167] Walker J.A. & Chaplin S. (1997). Visual culture: An introduction. Manchester 
University Press. 
[168] Zhai Z.J. & Previtali J.M. (2010). Ancient vernacular architecture: characteristics 
categorization and energy performance evaluation. Energy and buildings, 42(3), 
357-365. 
[169] Zhai, Z. J., & Helman, J. M. (2019). Implications of climate changes to building 
energy and design. Sustainable Cities and Society, 44, 511-519. 
[170] Wright, F. L. (1998). Autorbiografía. Madrid: El Croquis. 
3. TÀI LIỆU CÔNG BỐ TRÊN WEBSITE 
[171] https://cattour.vn/blog/cac-khu-chinatown-pho-tau-tren-the-gioi-co-gi-dac-biet-
va-khac-biet-34.html. 
[172] https://10hay.com/top-list/top-10-cong-trinh-kien-truc-noi-tieng-nhat-trung-
quoc.html 
[173]  
[174] https://www.flickr.com/photos/sftrajan/7156445548/in/photostream/ 
[175] https://archeyes.com/vidhan-bhavan-state-assembly-in-bhopal-charles-correa/ 
[176] https://www.architecture.org.au/news/enews/354-ken-yeang-and-bioclimatic-
architecture